آتش سوزی و حریق
همان طور که در این بخش از مقالات ایمنی و آنش نشانی در مهام مارکت می خوانید درباره آتش سوزی و حریق توضیح خواهیم داد.
آتش سوزی و حریق از حوادثی است که هر لحظه ممکن است در هر مکان و برای هر کسی اتفاق بیفتد و بر اثر آن خسارت های جانی و مالی جبران ناپذیری وارد شود. از این رو همه افراد به ویژه کودکان، سالمندان و همه مکان های پرخطر نظیر منازل، دفاتر کار، مدارس، بیمارستان ها، کارخانجات در معرض این خطر خانمان سوز قرار دارند.
برای پیشگیری از آتش سوزی و حریق و مهار آن در زمان وقوع، وظیفه همه ما است که اطلاعاتی در خصوص شناخت آتش، نحوه وقوع و نیز استفاده از تجهیزات اطفاء و مهارت کاربرد آن ها را کسب کرده باشیم.
اگر بخواهیم آتش را تعریف کنیم می توان این طور عنوان کرد که آتش یک نوع واکنش سوختن است و سوختن یک واکنش شیمیایی است بین اکسیژن و ماده سوختنی در دمای مناسب، در این عمل اکسیژن به عنوان یک اکسید کننده و جسم قابل اشتعال به عنوان یک اکسید شونده محسوب می شود.
هرگاه عمل سوختن با چنان سرعتی انجام گردد که تولید نور و حرارت کند به آن احتراق یا حریق گفته می شود. به طور اصلی احتراق یک فعل و انفعال شیمیایی یا مجموعه ای از فعل و انفعالات شیمیایی است که در آن ماده که سوخت نامیده با اکسیژن ترکیب شده ومحصولات اکسیداسیون ( حرارت ، روشنایی ) را ایجاد می کند.
انفجار : یک سوختن فوق العاده سریع در یک محیط بسته است. تفاوت بین احتراق و انفجار بخاطر میزان انرژی حاصله نیست بلکه مربوط به سرعت تولید انرژی است.
پایین ترین حد انفجار : عبارت است از کمترین غلظتی از ماده که می تواند در یک محیط خواص در حضور شعله منفجر شود . واحد آن بر حسب درصد است در غلظت های کمتر از آن امکان انفجار وجود ندارد چون نسبت سوخت به اکسیژن بسیار پایین است.
بالاترین حد انفجار : عبارت است از بیشترین غلظتی از یک ماده سوختنی که می تواند در حضور شعله منفجر شود، در غلظت های بیش از آن امکان انفجار وجود نخواهد داشت ، چون اکسیژن نسبت به سوخت کم است .
فهرست مطالب
مــاهیت آتش سوزی و حریق
وقوع آتش نیاز به زمینه های فیزیکی و شیمیایی محل وقوع بستگی دارد. اصولا عوامل موثر بر ایجاد آتش سوزی و حریق متعدد می باشد که عمده ترین آن ها شامل ۴ عامل زیر است، که به هرم آتش معروف است :
- اکسیژن
- حرارت
- مواد قابل اشتعال ( سوخت )
- واکنش های زنجیره ای
اکسیـــژن
یکی ازعوامل لازم جهت به وجود آوردن واکنش سوختن می باشد. هوا تشکیل شده از تقریبا ۲۱% اکسیژن، ۷۸% نیتروژن و ۱% گازهای خنثی (گازهای بی اثر) مانند : آرگون، گزنون، کریپتون، دی اکسیدکربن و غیره.
برای آتش گیری حداقل ۱۶% اکسیژن مورد نیاز است. البته بیشتر حریق ها در ۱۵ درصد اکسیژن هم تا حدودی برقرار می باشند.
حــرارت
برای انجام هر واکنش شیمیایی یک سد انرژی وجود دارد، که ابتدا باید به نحوی این سد شکسته شود، مقداری انرژی مورد نیاز است، که باید به ماده سوختنی داده شود، تا با اکسیژن هواترکیب گردد. این حرارت برای سوخت های مختلف متفاوت است (که به آن دمای اشتعال جسم می گویند).
لزوما برای شروع هر آتش سوزی نیاز به درجه حرارت مناسب می باشد. درصورتی که این عامل وجود نداشته باشد، دامنه حریق محدود و بالاخره خاموش می شود.
درصورتی که گرمای مورد نیاز برای تداوم آتش وجود نداشته باشد، در آتش گیری سوخت ها درنقطه شعله تداوم حریق را نخواهیم داشت، لذا نقطه شعله زنی نیاز به حرارت بالاتری برای ادامه حریق دارد.
ســوخت
موادی که در طبیعت هستند، یا به راحتی می سوزند یا به راحتی نمی سوزند. تمام موادی که به نحوی قابلیت تجزیه و اکسیداسیون را دارند، به عنوان ماده سوختنی قلمداد می شوند.
این مواد می توانند : جامد ، مایع وگاز با منشأ طبیعی یا مصنوعی باشند.
- جامدات قابل اشتعال : معمولترین منابع سوختی در آتش سوزی است. مانند چوب ، پارچه ، پشم ، پنبه ، ذغال ، کاغذ ، لاستیک وپلاستیک ها و غیره.
- مایعات قابل اشتعال : مایعات به دو دسته تقسیم می شوند، آن هایی که به آسانی تبخیر می شوند، مثل استون وآن هایی که به آسانی تبخیر نمی شوند، مثل گازوئیل، بعضی از مایعات در واقع گاز هستند، ولی با افزایش فشار و کاهش دما به شکل مایع در آمده اند. در صورتی که این گازها ماهیتا قابل احتراق باشند، حالت مایع آن ها به همان اندازه خطرناک خواهد بود. از دیگر سوخت های مایع می توان انواع روغن های صنعتی و خوراکی، نفت سفید، گازوئیل وبنزین، تینر، رنگ ها، الکل ها وحلال های گوناگون را نام برد.
- گازهای قابل اشتعال : بیشترین احتمال آتش سوزی و حریق را به ویژه در محوطه های محصور دارند، مخصوصا در جاهای که سیستم تهویه وجود ندارد. گازها مواد سبک و فرار هستند، که شدیدا آتش می گیرند. گازهای طبیعی مانند : متان ، اتان ، بوتان این گونه مواد معمولا، هیدروژن و گازهای مصنوعی مانند : استیلن و اتیلن و غیره می باشند.
واکنش های زنجیره ای
امرزوه در بحث ماهیت آتش سوزی و حریق ، بعد چهارمی برای ایجاد حریق قایل هستند و آن واکنش های زنجیره ای است، که درتغییر حالت ماده و ترکیب مکرر با اکسیژن حاصل می گردد و تداوم آتش وابسته به آن نیز هست.
اصول خاموش کردن آتش
اصولا اگر بتوان یکی از اضلاع هرم حریق (حرارت، اکسیژن، موادسوختنی یا واکنش های زنجیره ای) را کنترل و محدود نمود یا قطع کرد، حریق مهار می شود.
به طور کلی چهار روش اصلی برای خاموش کردن آتش وجود دارد که عبارت اند از :
- کاهش غلظت سوخت
- کاهش غلظت اکسیژن
- کاهش انرژی حرارتی
- جلوگیری از ادامه واکنش های زنجیره ای
کاهش غلظت سوخت
کاهش غلظت سوخت ممکن است به سه شکل زیر صورت گیرد:
- جداکردن مواد سوختنی از حریق : معمولا این روش در سوخت های مایع و گاز از اهمیت فوق العاده برخوردار است. در این گونه آتش سوزی ها به ویژه گازها بدون قطع منبع سوخت امکان اطفاء حریق یا غیر ممکن بوده یا مشکل می باشد. مانند : خارج کردن سوخت ازتانکرهای مخازن آتش گرفته، خارج کردن محموله کشتی که آتش گرفته است، قطع درختان در آتش سوزی جنگل، تخریب ساختمان ها به منظور جلوگیری ازگستــرش حریق شهر، قطع شیرلوله انتقال دهنده مواد.
- جدا کردن مواد مشتعل از سوخت : مثلا انتقال مواد آتش گرفته به بیرون از محوطه مواد سوختنی مانند : کشیدن و خارج کردن علوفه خشک و کاه که آتش گرفته است.
- تقسیم کردن بخشهای آتش گرفته به مقادیر کوچکتر : با تقسیم سوخت به مقادیر کوچکتر که معمولا از این روش در آتش سوزی مواد مایع استفاده می شود و برای امکان تسلط و کنترل حریق آنرا به بخشهای کوچکتر تقسیم می کنند.
کاهش غلظت اکسیژن
اکسیژن به صورت گازی آزاد در هوا ( تقریبا ۲۱% از هوا را تشکیل می دهد) و یا به حالت ترکیب دربعضی ازمواد وجود دارد. لذا واژه رقیق نمودن اکسیژن فقط می تواند، برای رقیق شدن درحالت گازی باشد و برای این منظور باید مقداراکسیژن هوای مجاور را با توجه به حدود اشتعال به کمتر از میزان حداقل آن رساند، تا مخلوط قابل اشتعال به وجود نیامده و عمل سوختن ادامه پیدا نکند.
این مکانیسم در مورد حریق های که خود منبع تامین اکسیژن نیستند، کاربرد دارد. در این روش با استفاده از گازهای خنثی نظیر گاز دی اکسید کربن یا نیتروژن سعی می شود، که غلظت اکسیژن به کمتر از ۱۴درصد تقلیل یابد، یا سعی می شود با فرو بردن ماده مشتعل در آب یا پوشاندن آن به وسیله مواد مختلف از رسیدن اکسیژن به آن جلوگیری شود.
کاهش انرژی حرارتی
اگردمای شعله را آنقدر پایین آوریم، که دمای مواد اشتعالی به زیرنقطه اشتعالشان برسند، ازادامه اشتعال جلوگیری خواهد شد. مکانیزم عمل سردکردن پایین آوردن درجه حرارت سوخت و در نتیجه متصاعد نشدن گازها و بخارات قابل اشتعال است، که نتیجه آن خاموش شدن آتش می باشد.
آب بهترین ماده اطفائی خنک کننده می باشد. (خواص فوق العاده آب از نظر ارزش گرمای ویژه، گرمای نهان تبخیر ، وزن مخصوص ، نفوذپذیری آن و از همه مهم تر ارزان بودن و دردسترس بودن آن در اطفاء حریق های جامدات حائز اهمیت است).
جلوگیری از ادامه واکنش های زنجیره ای
در این روش با استفاده از موادی بنام بازدارنده که معمولا بنیان آن ها هالوژن ها هستند و تحت عنوان هالون ها خوانده می شوند از ادامه واکنش های زنجیره ای جلوگیری می شود.
شرکت مهام صنعت اندیشه تامین کننده تمام تجهیزات ایمنی و آتش نشانی
مطالب مشابه:
